Sluiter met prent Luyken in oud Afrikaans gezegde

GELSELAAR - Willem Sluiter (1627-1673) leeft in Zuid-Afrika voort in een oud Afrikaans gezegde. Iemand sien daar uit soos die dood in Sluiters (Iemand ziet eruit zoals de dood in Sluiters gedicht/werk), luidt de uitdrukking, die te danken is aan een griezelige prent van Jan Luyken in zijn verzameld werk. Die toont de man met de zeis, naast lieflijke taferelen.

Twee medewerkers van het informatiepunt www.willemsluiter.nl stuitten los van elkaar op verschillende vermeldingen. Op hun site vertellen ze hierover. Vorig jaar werd hier al gepubliceerd over hoe populair Sluiter een paar eeuwen was in Zuid-Afrika, waar zijn werk inmiddels al lang is verdrongen naar het archief. Bij een digitale zoektocht kwam een verhaal in beeld uit 1967. Daarin kreeg het nog naar Sluiter verwijzende gezegde prominent aandacht. Verder zoeken leerde, dat er allerlei actuelere vermeldingen zijn. Van een verklarend handwoordeboek van die Afrikaanse taal tot enkele keren (van 2012 tot dit jaar) een serie berichten op de Facebookpagina Argaïese Afrikaanse Uitdrukkings is “Cool”!.

Wondermooi en ‘skrikwekkend’
Hoe wondermooi de illustraties van de bekende etser en dichter Luyken waren in Sluiters werk, was in Zuid-Afrika te lezen in het blad Die Huisgenoot van 20 december 1940. Maar dat van de dood werd ook ‘skrikwekkend’ genoemd. Deze prent had volgens het artikel geleid tot de uitdrukking Hy lyk soos die dood in Sluyters, voor een ‘uitgeteerde of skreeulelike mansgestalte’. Volgens een andere bron werden stoute kinderen gewaarschuwd, dat de dood van Sluiter ze zou komen halen.

Een bespreking van C. Bloklands proefschrift over Willem Sluiter in het Zuid-Afrikaanse blad Die Hervormer uit 1967 stond in het teken van het genoemde ‘ou boeregesegde’. ‘Ou mensen’ waren volgens het artikel zo goed bekend met Sluiters werk, dat op deze basis het gezegde moet zijn ontstaan met zijn naam erin. Het werd gebruikt voor een broodmager persoon, die leek op een geraamte. De schrijver van het stuk zag de afbeelding van de dood bij Sluiters Buiten-Leven als inspiratiebron voor deze woorden uit de volksmond.

In andere bladen en boeken, kreeg het gezegde ook aandacht. Anton Prinsloo noteerde in zijn Spreekwoorde uit 2004: ‘In die gedig Buytenleven van W. Sluiter (1627-1673) word die dood voorgestel als ’n geraamte, net vel en been.’ Maar beslist niet iedere Afrikaans sprekende kent het gezegde. ‘Nog nooit gehoor nie’, was ook te lezen op Facebook.

Verwisseld met nazaat/kunstenaar
In de uitgave uit 2005 van HAT: verklarend handwoordeboek van die Afrikaanse taal werd de dichter verwisseld met een verre nazaat, kunstschilder Willy Sluyter (1873-1949). Sommigen zoeken ook een verband met Sluiters gedichten Christelike Doodts-Betrachting en Doots-Echt-Scheydinge, waarin hij op aangrijpende wijze schreef over zijn jong overleden vrouw. De prent van Luyken gaf echter overduidelijk de doorslag bij het ontstaan van de zin.