De Achterhoek als klankschilderij

VORDEN - ‘Bespiegelingen over de Achterhoek’, de nieuwe documentaire van de Vordense cineast Fons Rouwhorst, beleefde vrijdag zijn premiére in een uitverkocht kulturhus.

Door Sander Grootendorst

“Was jij al in beeld?”

“Nee, nog niet. Maar ik zit er zelf ook niet in. Alleen mijn huis.”

Conversatie tussen twee bezoekers in de pauze van de documentaire. Voorafgaand had Fons Rouwhorst gevraagd of iedereen die op enigerlei wijze medewerking had verleend even wilde opstaan. Deze twee mannen waren erbij; en bepaald niet de enigen.

Tijdens de pauze in ieders hoofd: het melancholieke liedje Duuzend kleuren dat Doetinchemmer Hans Westerveld zingt, met zijn gitaar zittend op een bankje, omringd door vallende herfstbladeren. “Wi-j gaat hier samen loopn in het mooie schilderij.”

Zijn bijdrage volgt op het al even melancholieke geluid van de ortolaan, ooit het levende symbool van de Achterhoek als vogelparadijs, maar tegenwoordig niet meer te vinden. In dat melancholieke zit de boodschap van de documentaire, die – zoals Rouwhorst aankondigde – voor zestig procent uit natuuropnamen bestaat. Van een knipogende boomkikker tot slaperige jonge vosjes. De landschappelijke variatie maakt de Achterhoek uniek, zegt de cineast. Met als onderliggende gedachte: hopelijk kan dat zo blijven.

Hij zegt het, en laat het met zijn beeldtaal zien. Niet in de zin van dat alles bij het oude moet blijven, nee: juist de ‘verandering’ heeft de Achterhoek door de eeuwen heen levend gehouden. Burgemeester Marianne Besselink van Bronckhorst spreekt dat in de film zo uit en, begeleid door zijn band, zingt de Vordense muzikant Stef Woestenenk erover: in het dialect, het Nederlands en het Engels. Welke van die drie talen zal zich handhaven? Ook een vraag die Rouwhorst en zijn crew ons voorleggen. Het wordt vast Engels, zegt een streektaalspreker in de film.

Klinkt pessimistisch, maar dat is niet het gevoel dat de film in z’n totaliteit meegeeft. Zo zegt vogelaar Geo Wassink uit Lievelde: “Goed, er zijn vogels verdwenen, maar ook nieuwe bijgekomen, zoals de oehoe.”

In twee keer veertig minuten ontvouwt zich een breed palet, waaraan Rouwhorst, mede-regisseur Ineke Heinen en adviseur Theo Heuvelink duidelijk met veel zorg hebben gewerkt. Verticaal: vanaf het ontstaan van het landschap miljoenen jaren geleden tot een vooruitblik naar volgende generaties. En horizontaal: een dwarsdoorsnede van de Achterhoek aan de hand van gids Gery Groot Zwaaftink, in het dagelijks leven troubadour, en met de heldere voice over van Miranda Jansen. Als extra toevoeging gedichten, voorgedragen door Ronald Wisselo. En nog veel méér stemmen: dialectkenner Lex Schaars, zijn leven lang liefhebber van het Achterhoeks, Mouhamed Rasho uit Syrië, die liefde heeft opgevat voor zijn nieuwe regio, een neo-Achterhoekse uit het westen die stiekem hoopt dat er niet nóg meer uit de Randstad komen…
Al die mensen en al die info leiden niet, zoals je zou verwachten, tot een film vol hedendaagse haast. Integendeel. Rouwhorst neemt de tijd en de ruimte. Sommige fragmenten zijn als foto’s die traag tot leven komen. Als vanzelf doet de humor zijn intrede: in een liedje van Irma Nijhoff over achternamen eindigend op -ink, in het slapstickachtige tafereel waarin toeristen de meegebrachte fietsen van hun auto afkoppelen…
Nu en dan vallen beelden, woorden (en muziek) letterlijk samen: een rij zonnepanelen en de hals van Woestenenks gitaar.

Sommige bezoekers blijven in de pauze zitten, bespreken de eerste helft van de film alvast, en hun aandeel erin. Na een klein half uur druppelen alle anderen de zaal weer in. Deel twee begint. De ‘duuzend kleuren’ zijn vervaagd tot een nevel die het landschap bedekt. Meeuwen dartelen er bovenuit. Of zijn het engelen? Het koor de Ulftse Nachtegalen zingt hemels. De mist trekt langzaam op. 

Een ‘klankschilderij’ noemde Rouwhorst vooraf specifiek deze passage. Het geldt voor de documentaire in zijn geheel: ‘Bespiegelingen over de Achterhoek’ is één groot klankschilderij.

Extra voorstellingen
Gepland waren twee voorstellingen: afgelopen vrijdag en zaterdag. Wegens overweldigende belangstelling komen er twee bij: op 4 (al uitverkocht) en 11 maart, weer in het Vordense kulturhus. In het najaar gaat Rouwhorst met zijn documentaire naar de filmzalen in de Achterhoek.