Beste boek Achterhoek en Liemers beschrijft tragisch leven kunstenaar Max van Dam

TOLDIJK – Frederieke Jeletich-Visser schreef een boek over de uit Winterswijk afkomstige Joodse kunstenaar Max van Dam (1910-1943) en noemde het Vastberaden en veelbelovend. Het is zondag in zaal Den Bremer in Toldijk uitgeroepen tot het beste boek van Achterhoek en Liemers 2023.

Door Sander Grootendorst

Jeletich-Visser had duidelijk niet verwacht dat de prijs haar ten deel zou vallen. “Ik ben er beduusd van. Het is een grote verrassing.” Van huis uit is ze geen schrijver. “Als kunsthistoricus heb ik gemerkt dat schrijven echt een vak apart is.” Het voordeel: “Je kunt het publiek langer bereiken dan met een expositie die maar een paar maanden duurt.” Onlangs is dankzij Vastberaden en veelbelovend een onbekend bloemstilleven van Max van Dam opgedoken. Jeletich-Visser sluit niet uit dat er nog meer werk te voorschijn komt. “Het is mooi dat Max van Dam, die zo jong gestorven is, via dit boek toch nog voortleeft”, zei Diana Abbink, samen met Joop Hekkelman de presentator in Toldijk.

Onderdeel van de prijs is een beeldje, gemaakt door cliënten van zorginstelling Elver. “Helaas is het beeldje onderweg naar Toldijk in tweeën gebroken”, meldde Hekkelman. “Aan een nieuw exemplaar wordt gewerkt.”
Het had iets symbolisch: wat is stukgegaan in het verleden, zoals het leven van Max van Dam, wordt door de literatuur, voor zover mogelijk, weer enigszins geheeld.

Een schrijnende anekdote uit het boek: Met het in opdracht portretteren van leden van de kampleiding wist de schilder en tekenaar zijn leven in vernietigingskamp Sobibór nog een tijdje te rekken. Hij bleef de gedreven kunstenaar die hij was, probeerde de trekken van de SS-Oberscharfüher zo goed mogelijk vast te leggen. Het was waarschijnlijk zijn laatste kunstwerk; kort daarop is hij vermoord.

Contrast
De presentatie van de genomineerden en de bekendmaking van de winnaar had na de pauze plaats. Gitarist/ zanger Rik Kamperman leidde dat tweede deel in met Normaals kraker Hendrik Haverkamp. De zaal zong het refrein mee: “Jalalalala!” Even later spraken de genomineerden over oorlog: niet alleen Jeletich-Visser, ook Karel Berkhuysen en Ingeborg te Dorsthorst (zij stelden een boek samen met foto’s en dagboekfragmenten van Jan Makkink, die de Tweede Wereldoorlog in Doetinchem nauwgezet documenteerde) en Godfried Nijs (hij richtte de schijnwerpers op Groenlo tijdens de Tachtigjarige Oorlog vanuit het oogpunt van de ‘gewone’ soldaat en de ‘gewone’ Grollenaar). De twee overige genomineerden verplaatsten zich eveneens terug in de tijd: Jonah Falke (geboren in Ulft) ging in De geschiedenis van mijn sok op zoek naar zijn familie, volgens de jury “ijselijk echt, zonder opsmuk en – soms confronterend – doordringend waarheidsgetrouw” en Jos Palm (geboren in Groessen) omschreef in Kind van Maria en Mao hoe je in de jaren zestig van de vorige eeuw twee keer van je geloof kon vallen: eerst van het katholicisme, daarna van het maoisme. Een “hilarisch, droefgeestig, aangrijpend” relaas, aldus de jury.

Van Hendrik Haverkamps spreekwoordelijke goede humeur naar de tragedie van Max van Dam. Van de lach naar de traan. Ze konden in zaal Den Bremer in elkaar overvloeien door een voelbaar aanwezige culturele saamhorigheid. Waarin het bijvoorbeeld ook paste dat Rik Kamperman – bandlid van de Sleppers uit Ruurlo – meteen had toegestemd toen hem werd gevraagd of hij wilde komen spelen. De geplande artiest was op het laatste moment verhinderd. Geen punt: Kamperman musiceerde in Toldiek als een vis in het water. 

Kadobuukske
Bij de jaarlijkse boekverkiezing is het vóór de pauze traditiegetrouw tijd voor Flonkergood. Het boekje met verhalen en gedichten in het Liemers of Achterhoeks werd voor de 26e keer gepresenteerd. Thema dit jaar: ‘geveul’. 63 inzendingen van 41 deelnemers belandden op het bordje van de jury. “Het worden er elk jaar meer”, zei Hekkelman. “De vele initiatieven om de streektaal onder de aandacht te brengen, werpen hun vruchten af.” 25 teksten zijn in het boekje opgenomen, waaronder één stripverhaal.
Drie inzenders droegen hun tekst voor: Everdien Koskamp uit IJzerlo een verrassende bespiegeling rond een schoolreünie, Geert Holterveld (pseudoniem van Gert Hiddink) uit Toldijk een gedicht over de herfst met deze mooie regel erin: “De aovendnevel ontneemt ’t vee de beene”, en Helmy Evers uit Hengelo met een gedicht over een jongetje dat niet in het diepe durft, maar toch “met ’n trots gevuul” zijn zwemdiploma haalt.

Wethouder Antoon Peppelman van Bronckhorst ontving het eerste exemplaar. “Als ik het uit heb, geef ik het aan mijn moeder”, zei hij. “die vindt Achterhoekse verhalen ook hartstikke mooi.” Wie in de plaatselijke boekwinkel in streektaalmaand maart een boek aanschaft, krijgt Flonkergood er als ‘kadobuukske’ bij.

Verleden
“Het doet me goed dat de teksten in Flonkergood niet alleen over vroeger gaan”, zei Diana Abbink. Met andere woorden: de streektaal blijft bij de tijd.

Interessant dat alle vijf boekenprijskandiaten juist een sterke link met het verleden hebben. Geschiedenis leeft, zeker in deze regio. Het merendeel van de 66 boeken die de jury heeft beoordeeld, had een geschiedkundige inslag, zei juryvoorzitter Gerwin Nijkamp. “Er zaten trouwens maar enkele boeken in de streektaal bij. En zelfs geen enkel kinderboek.” De jury deed voor volgend jaar alvast een oproep aan potentiële schrijvers van jeugdliteratuur.

Al die geschiedenisverhalen hebben nadrukkelijk wel een link met het heden. Over Vastberaden en veelbelovend zei Nijkamp: “Dit unieke boek over een Achterhoeker in dit tijdsgewricht is voor de goede verstaander een waarachtige oproep om de vrijheid, de vrede en de kunst voor altijd te koesteren en te borgen.”

Informatie: ecal.nl (Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers) en achterhoekseboeken.nl