Plannen voor herdenkingsmonument gecrasht vliegtuig in Zelhem

ZELHEM – Er zijn vergevorderde plannen om een monumentje te plaatsen tussen het fietspad en de Hummeloseweg ter hoogte van de plek waar op 23 september 1944 een Engelse bommenwerper neerstortte. De initiatiefnemers zijn Bert Schieven, Jan Wolsink en Gerrie Evers.

Door Mirjam Rensink

“Het is dit jaar precies tachtig jaar geleden dat de ED470 neerstortte in een weiland naast boerderij De Gasthuisplaats aan de Hummeloseweg. Daarbij kwamen zes mannen om het leven, de 20-jarige Albert Keith Hornibook en de 24-jarige John James Condon uit Australië. De 21-jarige Tegwyn Robert uit Wales en de 26-jarige Derk Cecil Heather, de 23-jarige Robert Stanley Meachen en de 25-jarige Thomas Brown uit Engeland. We willen hun namen blijven herinneren. Zij hebben zich ingezet voor onze vrijheid”, zegt Gerrie Evers.

Henk Aalderink
Het plan voor een monument ligt er al jaren. De toenmalige burgemeester Henk Aalderink was tijdens berging van het toestel in 2013 al voorstander van zo’n monument. Door zijn overlijden zijn de plannen blijven liggen. Vorig jaar besloten drie Zelhemmers het plan weer op te pakken. “We willen de jongens blijven herinneren. En aankomende september is het tachtig jaar geleden dat het vliegtuig is gecrasht, we hopen dat we dan het monument kunnen onthullen”, zegt Jan Wolsink.

De voorbereiding voor het plaatsen van het monument vraagt veel tijd. De provincie Gelderland is inmiddels akkoord met de plaatsing van een herdenkingssokkel aan de provinciale weg. “Ook vanuit de gemeente krijgen we volop medewerking”, zegt Gerrie Evers. “Wethouder Evert Blaauw vindt het belangrijk dat het monument er komt en we krijgen alle ondersteuning die we nodig hebben van onder andere Hanneke Weijers en Carola Leuverman vanuit de gemeente Bronckhorst. Daarnaast helpt Vitale Kern Zelhem ons mee om dit te realiseren.”

De drie initiatiefnemers zijn ook bezig met het maken van een podcast over de crash, de berging en de realisatie van het herdenkingsmonument. In de tweedelige podcast die zal worden uitgezonden door Radio Ideaal zal ook Arend Kappert te horen zijn, de man die namens defensie verantwoordelijk was voor de berging van het neergestorte vliegtuig.

Verder is het drietal bezig te inventariseren wat er nog nodig is om het monument daadwerkelijk geplaatst te krijgen, welke werkzaamheden er nog gedaan moeten worden, van welk materiaal het monument gemaakt zal worden en hoeveel het gaat kosten. Ook denken ze erover na om een Zelhemse school het monument te laten adopteren en jaarlijks te laten onderhouden.

Vermist
De drie mannen spreken nog steeds vol ontzag over de bemanning van het vliegtuig dat die nacht in het pikdonker op weg was naar Duitsland om onder andere het vliegveld Handorf bij Münster te bombarderen. “Het allerergste vond ik altijd dat de familie van de zes inzittenden nooit heeft geweten waar hun dierbaren waren”, zegt Bert Schieven. “Ze kregen het bericht dat hun zoon, hun broer, hun geliefde was vermist. Dankzij het speurwerk van de Stichting Achterhoek Vliegtuigwrak Opgravers Groep (AVOG) werd duidelijk dat het vliegtuig zeer waarschijnlijk in een weiland bij Zelhem is neergestort. Het was geladen met bommen vanuit Engeland vertrokken. Maar het munitieluik ging niet open vermoed men en daarom is de bemanning omgekeerd. Ter hoogte van Borculo werd het vliegtuig geraakt door Duitse jachtvliegtuigen. Alleen staartschutter John Miller kon nog uit het toestel klimmen.”

De enige overlevende vertelt daar later zelf over: “De intercom werkte niet meer, in het toestel naar voren kruipen was onmogelijk, ik zou zeker verbrand zijn, verder overleg was ook niet meer mogelijk. Het was duidelijk: ik moest er zo snel mogelijk uit. Ik draaide de staartkoepel opzij, zodat ik er eruit kon springen.” Of de rest van de bemanning toen nog in leven was of direct dodelijk getroffen was, is nooit duidelijk geworden. Het brandende toestel vloog nog een stuk door en stortte daarna net buiten Zelhem neer.

Nadat het vliegtuig neerstortte kwamen veel mensen die kant op. Maar niet veel later ontplofte de lading, dertien duizendponders. Door de luchtdruk die daardoor ontstond werden veel mensen tegen de grond geslagen. Zelfs in buurtschap De Meene, aan de andere kant van het dorp, kwamen stofwolken neer. Bij boerderij Poppink, niet ver van de plek van de crash, sloeg de voordeur naar binnen door de enorme luchtverplaatsing die ontstond. Een Duitse soldaat die net achter de deur stond kwam hierbij om het leven. Hij is ook het enige slachtoffer dat op de grond is gevallen.

Slechts enkele stoffelijke resten
In de dagen na de crash werd van alles wat nog bruikbaar was van het vliegtuig meegenomen, door de Duitsers en door buurtbewoners die bijvoorbeeld het aluminium gebruikten als afdakje voor de kippen. Of een zitting van een stoel, die jaren werd gebruikt door een boer uit de omgeving om op te knielen als hij de koeien molk in het weiland. Een huisarts vond na een crash slechts enkele menselijke resten. Deze zijn begraven op het kerkhof in Zelhem. Op het graf werd een steen geplaatst met de tekst: ‘An airman of the 1939-1945 war, known unto God’, een vliegenier uit de oorlog 1939-1945 God kent zijn naam.

“We hadden zo graag meer gevonden bij de opgraving”, verzucht Bert Schieven. “We wilden de familie zekerheid geven en, nog meer dan dat, een lichaam om te begraven. Maar helaas hebben we nauwelijks iets gevonden. Wel genoeg om vast te stellen dat de mannen inderdaad hier zijn omgekomen maar meer ook niet. Dat was altijd onze drijfveer, de familie van deze jongens duidelijkheid geven.”

De drie initiatiefnemers hebben ieder op hun eigen manier contact gehad met de familieleden van de omgekomen bemanning. Een aantal familieleden is ook een of meerdere keren naar Zelhem gekomen om de laatste rustplaats van hun dierbaren met eigen ogen te zien. Zeker tijdens de berging in 2013 en de 4 mei herdenking het jaar erop.

Of er familieleden bij de onthulling van het monument zullen zijn weten Gerrie, Jan en Bert niet. Welkom zijn ze zeker en hun omgekomen familieleden zullen voor altijd in dankbaarheid herinnerd worden door het dorp.